Pinta para sa Kababaihan

PINTA PARA SA KABABAIHAN

Maikling sanaysay at tula ni Gregorio V. Bituin Jr.

Tatlong aktibidad ang dinaluhan ko nitong Abril 26, 2024, araw ng Biyernes. Una'y lumahok ako, kasama ang grupo kong KPML (Kongreso ng Pagkakaisa ng Maralitang Lungsod) sa raling pinangunahan ng PMCJ (Philippine Movement for Climate Justice) mula ikasiyam hanggang ikasampu ng umaga. Hinarang kami ng kapulisan sa Morayta. Ang ikalawa'y ang aktibidad ng FDC (Freedom from Debt Coalition) sa CHR (Commission on Human Rights) mula ikasiyam ng umaga hanggang ikalabindalawa ng tanghali. At ikatlo ay ang rali ng KPML, kasama ang Partido Lakas ng Masa - Urban Poor Committee, ZOTO-GMA, at ang grupong Kadamay mula ikatlo hanggang ikalima ng hapon sa harap ng tanggapan ng NHA (National Housing Authority) at sa DHSUD (Department of Human Settlement and Urban Development).

Ang una at ikatlo ay talagang rali. Kaya isang magandang pahinga mula sa rali ang idinaos na aktibidad ng FDC.

Matapos ang unang rali ay tumuloy agad ako sa Liwasang Diokno ng CHR kung saan idinaos ang Art and Painting activity ng Women's Committee ng FDC. Dumating ako roon sa ganap na ikalabing-isa ng umaga. Bagamat nakapagpinta na ako noon, halimbawa, sa mga pader katuwang ang mga kasama sa Climate Walk ng 2014 at 2023, iyon  ang una kong solong painting. Maraming salamat sa pagbibigay ng pagkakataon. Napaisip nga ako na kung kaya ko palang gumawa ng ganoon ay ituloy ko na sa mga libreng oras ko. Tulad ng pagkatha ng tula at maikling kwento ay hasain ko na rin ang aking sarili sa pagguhit ng larawan at pagpinta sa kambas.

Kasama ko sa litrato rito ang batikang pintor na si kasamang Lito Ringor ng ZOTO, habang kinatawan naman ako sa nasabing aktibidad ng XDI (Ex-Political Detainees Initiative) at KPML bilang kanilang sekretaryo heneral.

Kumatha ako ng tula hinggil dito.

PINTA PARA SA KABABAIHAN

buti't dumalo ako sa aktibidad na iyon

ng Women's Committee ng Freedom from Debt Coalition

paksa'y isyung kababaihan at kanilang misyon

at ako'y lumahok sa pagpipintang nilalayon

matapos ang rali sa Morayta hinggil sa klima 

agad nang naglakbay ng ikasampu ng umaga

upang sa Diokno Hall ng CHR ay pumunta

upang aking madaluhan ang doo'y paanyaya

binigyan ng kambas, pintura't pinsel, napaisip

babae't lalaki'y magkatuwang, aking nalirip,

sa paglaya ng uri, ng bayan, at ng daigdig

at nagpinta akong tila makatang nagpapantig

pinasa ko bagamat iyon lang ang nakayanan

una ko mang pinta'y maipagmamalaki naman

dahil mula iyon sa puso, diwa't karanasan

bilang manunulat at abang makata ng bayan

04.28.2024

* mga litratong kuha ng makatang gala sa nasabing aktibidad

Ka Apo Chua, Pambansang Alagad ni Balagtas 2024

KA APO CHUA, PAMBANSANG ALAGAD NI BALAGTAS 2024

Maikling sanaysay at tula ni Gregorio V. Bituin Jr.

Siyam silang tumanggap ng Gawad Pambansang Alagad ni Balagtas sa 50th Unyon ng mga Manunulat sa Pilipinas (UMPIL) National Writers Congress at Ika-37 Gawad Pambansang Alagad ni Balagtas. Inilunsad ito sa Gimenez Gallery ng Unibersidad ng Pilipinas sa Diliman, Lungsod Quezon mula ikasiyam ng umaga hanggang ikalima ng hapon ng Abril 27, 2024, araw ng Sabado.

Kayganda ng tema ng nasabing Kongreso ng UMPIL: "Ang Manunulat Bilang Aktibista ng Kapayapaan". 

Isa sa mga nakatanggap dito ang matagal ko nang kakilalang si Ka Apo Chua, dahil siya ang mentor ng Teatro Pabrika, na kasapi ng Bukluran ng Manggagawang Pilipino (BMP) na kinilakhan ko na bilang maglulupa at organisador. Ginawaran si Ka Apo ng nasabing parangal sa kategoryang "Critisism in Filipino". Isa pa sa kakilala kong kasama niyang nagawaran ng parangal ay si Dean Jimmwel C. Naval (Fiction in Filipino) na isa sa aking naging mentor sa Palihang Rogelio Sicat (PRS) Batch 15, taon 2022, na proyekto ng Kolehiyo ng Arte at Literatura (KAL) ng UP Diliman.

Ang pito pa sa kanilang nakasama sa Gawad Pambansang Alagad ni Balagtas ay sina: Antonio A. Aguilar Jr. (Hiligaynon Poetry and Fiction), Generoso B. Alcantara (Essay and Translation), Maria Felisa H. Batacan (Fiction in English), Jim Chiu Hung (Chinese Poetry and Essay), Fatima Lim-Wilson (Poetry in English), Ma. Cecilia Locsin-Nava (Literary History and Translation), at Felice Prudente Sta. Maria (Essay in English). Nagawaran naman ng Gawad Paz Marquez Benitez si Prof. Jerry C. Respeto ng Ateneo, habang pinarangalan ng Gawad Pedro Bukaneg ang The Writer's Bloc, Inc.

Narito ang nakasulat sa libretong inilabas ng UMPIL at binasa ni Prof. Joey Baquiran hinggil kay Prof. Apolonio B. Chua:

"Sa kanyang mga sanaysay at lathalaing nagtatanghal ng malalim na pang-unawa sa kalagayan ng mga manggagawa at manlilikhang-bayan na nadukal sa taos-pusong pakikiisa at matagal na pakikipamuhay sa kanila, at mula sa nagawang malapitang pagsaksi ay nalikom niya ang mga danas at kislap-diwang isinaakda sa mga aklat at panunuring pang-akademya. Napagtagumpayan niyang maipagpatuloy at maisabuhay sa loob at labas ng mga institusyon ang kabang-yaman ng kaalaman sa pamamagitan ng mga publikasyong nagpapatunay ng pananaw-sa-daigdig na makabayan at makatao, nagsusulong ng abanteng pagbabagong taglay ng sektor na tunay na lakas ng lipunang Filipino: ang mga manggagawa at artistang bayan."

Nasaksihan ko rin ang paglulunsad ng UP Press noong 2009 ng labindalawang aklat sa UP Vargas Museum, at isa sa inilunsad doon ang kanyang aklat na "Simulain: Dulambayan ng Manggagawa sa Konteksto ng Militanteng Kilusang Unyonismo (1980-1994). At doon mismo'y binigyan niya ako ng kopya ng aklat, na hanggang ngayon ay aking iniingatan.

Kumatha ako ng tula para kay Ka Apo Chua:

KA APO CHUA, MAGITING NA GURO, MAPAGPALAYA

Ka Apo Chua, mentor ng grupong Teatro Pabrika

sa pagkilos ng obrero'y matagal nakasama

kaya sa pag-awit ng manggagawa sa kalsada

at mga pagtitipon ay hahanga kang talaga

Ka Apo Chua, matanda na subalit malakas

isang guro sa Unibersidad ng Pilipinas

sa kanyang pagsisikap tungo sa malayang bukas

ginawaran ng Pambansang Alagad ni Balagtas

isang parangal na sa UMPIL ay nasaksihan ko

nang inilunsad ang kanilang Pambansang Kongreso

siyam silang mahuhusay na ginawaran nito

pagpupugay sa kanilang siyam, kami'y saludo

kay Ka Apo Chua, taas-kamaong pagpupugay!

sa mga ambag mo sa obrero't bayan, mabuhay!

04.28.2024

* mga litratong kuha ng makatang gala sa ika-50 Kongreso ng UMPIL, Abril 27, 2024

* UMPIL - Unyon ng mga Manunulat sa Pilipinas

Pulahan

PULAHAN

ako nga ba ay isang pulahan

na dapat lang daw i-redtag naman

ngayon na ba'y isang kasalanan

ang pagkilos nang para sa bayan

may pula nga sa ating bandila

tanda ng magigiting sa bansa

na lumaban para sa paglaya

mula mananakop na Kastila

pula ang kulay ng ating dugo

pula ang dumadaloy sa puso

pag nasugatan tatapang lalo

tinalupa't balat ma'y maghalo

itayo'y makataong lipunan

karapatang pantao'y igalang

pati panlipunang katarungan

prinsipyong iyan ba'y kasalanan

pawis sa noo'y tumatagaktak

ngunit di mapagapang sa lusak

ang tulad kong Spartan na tibak

na di papayag na hinahamak

ay, siyang tunay, pulahan ako

tanda ng mapagpalayang tao

e, ano, pulahan ang tulad ko

babarilin mo ba agad ako

kung ganyan ka, ikaw ang berdugo

pumapatay ng walang proseso

mga halang ang bituka ninyo

kayong bulok nga ang pagkatao

- gregoriovbituinjr.

04.23.2024

* litrato mula sa app game na Word Connect

Kalikasan

KALIKASAN

sino pang magtutulong

kung tayo'y ginagatong

ng klimang urong-sulong

na dulot ay linggatong

sistemang capitalist

bayan na'y tinitikis

isigaw: Climate Justice

wakasan ang Just-Tiis

- gregoriovbituinjr.

04.22.2024

* litratong kuha ng makatang gala sa Global Climate Strike, Liwasang Aurora, Quezon City Memorial Circle, Setyembre 20, 2019.

Ngayong Earth Day

NGAYONG EARTH DAY

halina't tayo'y magsikilos

para sa kalikasang lubos

at nang masa'y makahulugpos

sa sistemang mapambusabos

kapitalismo'y mapangyurak

dignidad ng tao'y hinamak

dukha'y pinagapang sa lusak

ang kalikasan pa'y winasak

ngayong Earth Day ay magkaisa

upang baguhin ang sistema

dignidad ay bigyang halaga

kapitalismo'y palitan na

protektahan ang sambayanan

hanggang maitayo ng bayan

yaong makataong lipunan

at maayos na daigdigan

- gregoriovbituinjr.

04.22.2024

* litratong kuha ng makatang gala sa Global Climate Strike, na ginanap sa Liwasang Aurora, Quezon City Memorial Circle, Setyembre 20, 2019.

Pagbabalik

PAGBABALIK

nakabalik na sa Pilipinas,

este Maynila, galing Batangas

upang gampanan ang inaatas

na pagtayo ng sistemang patas

kaya marapat ding isabuhay

ang pangarap na yakap na tunay

kaya patuloy na nagsisikhay

nang lipunang asam ay mataglay

tila lamay ay isang bakasyon

upang tuparin ang nilalayon

ngunit patuloy pa rin sa misyon

ang tibak na ito hanggang ngayon

kaya maghahanda ang makata

kasama'y nakikibakang dukha

upang maisiwalat sa madla

ang yakap na misyon at adhika

- gregoriovbituinjr.

04.21.2024

Pangarap

PANGARAP

pinagsisikapan kong marating

ang lipunang asam ng magiting

tulad ngayon, kahit bagong gising

at ang maybahay ko'y naglalambing

paanong ginhawa'y malalasap

ng pinaglalabang mahihirap

paanong layon ay maging ganap

nang kamtin ang lipunang pangarap

tuloy ang laban ng aktibista

giya ang mga isyu ng masa

patuloy kaming nakikibaka

para sa karapata't hustisya

babaguhin itong nakagisnang

bayan ng tiwali't kabulukan

itayo'y makataong lipunang

sa masa'y dapat may kabuluhan

- gregoriovbituinjr.

04.15.2024    

Bukangliwayway

BUKANGLIWAYWAY

ang pagkasilang ay kapara ng bukangliwayway

ating magulang ay kaysaya't isang bagong araw

pag-uha ng sanggol ay tanda ng pag-asa't buhay

pag narinig ng iba'y palakpak at di palahaw

magsasaka'y gising na bago magbukangliwayway

paparoon na sa bukid kasama ng kalabaw

mag-aararo at magtatanim ng gintong palay

hanggang mag-uhay, pati gulay, okra, bataw, sitaw

manggagawa'y gising na sa pagbubukangliwayway

papasok sa trabaho, may panggabi, may pang-araw

sa pabrika'y binenta ang lakas-paggawang tunay

sa karampot na sahod ang metal ay tinutunaw

O, bukangliwayway, sa bawat aking pagninilay

matapos ang takipsilim, ikaw nama'y lilitaw

upang sambayanan ay gabayan, tula ko'y tulay

sa masa, tanda ng pag-asa't hustisya ay ikaw

- gregoriovbituinjr.

04.13.2024

Salin wika sa LRT2

SALIN WIKA SA LRT 2

minsang sumakay sa Cubao ng LRT2 

na balak bumaba sa estasyon sa Recto

paskil sa tren ay kinunan ko ng litrato

Ingles ay sinalin sa wikang Filipino

"Keep hands away from the door edge."

"Huwag ilagay ang kamay sa gilid ng pinto."

"Do not lean on train doors."

"Huwag sumandal sa pinto ng tren."

"Emergency brake and door open handle."

"Pangkagipitang preno at tatangnan ng pinto."

"Break cover, turn handle to apply brake..."

"Basagin ang takip, pihitin ang tatangnan para sa preno..."

"...and unlock door in emergency."

"...at para mabuksan ang pinto sa sandali ng kagipitan."

"Emergency use only."

"Gamitin lamang sa sandali ng kagipitan."

"Penalty for improper use."

"May parusa sa hindi wastong paggamit."

maraming salamat sa wastong pagsasalin

na kauna-unawa habang sakay sa tren

pag nabasa ng masa'y talagang susundin

na nasa wikang pambansang talagang atin

- gregoriovbituinjr.

04.11.2024

Gagawin ko't muling gagawin

GAGAWIN KO'T MULING GAGAWIN

gagawin ko't muling gagawin ang pagkatha

pagkat ito na'y misyon ng abang makata

sa buhay na iwi, umakda ng umakda

ng maikling kwento, sanaysay, dagli't tula

gagawin ko't muling gagawin ang magrali

pagkat tibak akong sa bayan nagsisilbi

upang lipunang asam sa madla'y masabi

upang kalagayan ng dukha'y mapabuti

gagawin ko't gagawin ang makapagturo

kung paano sa sistemang bulok mahango

ang dukha't manggagawang laging ginogoyo

ng kapitalistang tuso't trapong hunyango

gagawin kong muli't muli ang makibaka

nang masa'y kamtin ang panlipunang hustisya

sa madla'y patuloy na mag-oorganisa

upang palitan na ang bulok na sistema

gagawin ko't gagawin ang pananaludtod

habang lipunang asam ay tinataguyod

kumayod mang kumayod, kahit walang sahod

magtutugma't sukat nang walang pagkapagod

- gregoriovbituinjr.

04.11.2024

* litrato mula sa app game na Word Connect

Larawan ng magigiting

LARAWAN NG MAGIGITING

nakita kong nakapaskil ang isang ulat

sa burol ni Ka RC nang magpunta ako

makasaysayang tagpo yaong nadalumat

kaya sa selpon ay kinunan ng litrato

aba'y magkasama sa Kill VAT Coalition

na tatlong dekada na ang nakararaan

ang nagisnan kong lider ng kilusan noon

sina RC Constantino at Popoy Lagman

mga dagdag sa dokumentasyon at sa blog

upang mabatid ng sunod na salinlahi

kung sino ang mga lider nating matatag

na nilabanan ang burgesyang naghahari

isang pagkakataong di ko pinalampas

nang pinitikan agad sa selpon kamera

ang kinunang litrato'y mahalagang bakas

na sa aklat ng historya'y dapat isama

- gregoriovbituinjr.

04.10.2024

* nakasulat sa caption ng litrato: "Leaders of the Kill VAT Coalition raise their hands to show unity in their struggle against the tax measure. Fourth from right is former guerilla leader Filemon Lagman who announced his plan to join the movement."

* Gayunman, sa inilabas na pahayag sa pahina ng Bukluran ng Manggagawang Pilipino (BMP), na nasa kawing na https://www.facebook.com/photo?fbid=738916498412634&set=a.163224469315176: 

Pinamunuan ni kasamang RC ang multisektoral na koalisyong Sanlakas, at dito ay naging krusyal ang kanyang paglahok sa mga malalapad na pormasyon at mga palikibaka, gaya ng:

- laban sa kontra-mamamayang pagbubuwis (sa mga koalisyong KOMVAT o Koalisyon ng Mamamayan laban sa VAT)...

* litratong kuha ng makatang gala sa burol ni RC, dating pangulo ng Sanlakas, 04.08,2024

Higit tatlong dekadang pagkilos

HIGIT TATLONG DEKADANG PAGKILOS

higit tatlong dekadang pagkilos

higit dalawang dekadang pultaym

yakap na prinsipyo'y sadyang taos

at talagang di na mapaparam

asam ay lipunang makatao

at mabuwag ang sistemang bulok

gagawa nito'y uring obrero

na dudurog din sa trapo't bugok

nawa sa pang-apat na dekada

ay matanaw na rin ang tagumpay

sa mga kasamang nakibaka

ay taaskamaong nagpupugay

di magsasawa, di mapapagod

patuloy pa rin sa adhikain

na parang kalabaw sa pagkayod

nang lipunang pangarap ay kamtin

- gregoriovbituinjr.

04.10.2024

Pagpupugay sa mga kasama ngayong Araw ng Kagitingan

PAGPUPUGAY SA MGA KASAMA

NGAYONG ARAW NG KAGITINGAN

pagpupugay sa lahat ng mga kasama

na patuloy at puspusang nakikibaka

upang makamit ang panlipunang hustisya

na kaytagal nang asam ng mayoryang masa

kayo'y mga magigiting na lumalaban

sa laksang katiwalian at kabulukan

ng sistema sa bansang pinamumunuan

ng burgesya, elitista't trapong gahaman

patuloy na bakahin ang ChaCha ng hudas

na nais distrungkahin ang Saligang Batas

upang ariin ng dayo ang Pilipinas

at maraming batas ang kanilang makalas

bakahin ang salot na kontraktwalisasyon

pati banta ng ebiksyon at demolisyon

panlipunang hustisya'y ipaglaban ngayon

at ilunsad ang makauring rebolusyon

sa Araw ng Kagitingan, magpasyang sadya

tayo na'y magkaisa at magsipaghanda

nang sistemang bulok na'y tuluyang mawala

mabuhay kayo, kapwa dukha't manggagawa!

- gregoriovbituinjr.

04.09.2024

* litratong kuha ng makatang gala sa UST España noong Mayo Uno 2023

Panata

PANATA

gagawin ko / ang lahat ng / makakaya

upang kamtin / nitong masa / ang hustisya

kalaban ang / nang-aapi / sa kanila

aba'y lalo't / mga trapong / palamara

pinanata / sa kapwa ko / maralita

kasama rin / yaong uring / manggagawa

kami rito'y / aktibistang / nakahanda

upang bulok / na sistema'y / maisumpa

kahit ako'y / nakayapak, / lalakarin

ang mahaba't / salimuot / na lakbayin

na malayang / hinaharap / ay tahakin

at lipunang / makatao'y / itatag din

hinahakbang / mang landasi'y / lubak-lubak

ay huwag lang / gagapangin / pa ang lusak

itong iwing / panata ma'y / munti't payak

lunggati kong / dukha'y di na / mahahamak

- gregoriovbituinjr.

04.09.2024

Maglulupa

MAGLULUPA

ako'y isang maglulupang tibak

laging handa kahit mapahamak

basta mapalago ang pinitak

at dukha'y di gumapang sa lusak

diwa'y tuon pa ring tutuparin

yaring yakap naming adhikain

yapak man ay aking tatahakin

upang pinangarap ay marating 

dapat maging matatag palagi

nang sa maling gawa'y makahindi

at sa wastong daan manatili

pag biglang liko'y dapat magsuri

magabok man ang mga lansangan

o mainit ang nilalakaran

tulad namin ay di mapigilang

kumilos tungong lipunang asam

- gregoriovbituinjr.

04.07.2024

Arawang tubo, arawang subo

ARAWANG TUBO, ARAWANG SUBO

sa kapitalista, isip lagi'y arawang tubo

upang mga negosyo nila'y palaging malago

sa dukha, saan ba kukunin ang arawang subo

ginhawa't pagbabago'y asam ng nasisiphayo

ay, kitang-kita pa rin ang tunggalian ng uri

iba ang isip ng dukha't iba ang naghahari

kalagayan nila'y sadyang baligtad at tunggali

lagi nang walang ulam ang malayo sa kawali

paano nga ba babaguhin ang ganyang sitwasyon?

paanong patas na lipunan ay makamtan ngayon?

may lipunang parehas kaya sa dako pa roon?

o dukha na'y maghimagsik upang makamit iyon?

lipunang makatao'y asam naming aktibista

kaya kumikilos upang matulungan ang masa

simpleng pamumuhay at puspusang pakikibaka

malagot ang tanikala ng pagsasamantala

walang magawa ang mga pinunong nailuklok

pinapanatili pa nila ang sistemang bulok

panahon namang ganid na sistema'y mailugmok

at uring manggagawa'y ating ilagay sa tuktok

- gregoriovbituinjr.

04.07.2024

Plastik sa aplaya

PLASTIK SA APLAYA

reyunyon ng angkan malapit sa aplaya
upang salinlahi'y magkakila-kilala
kami'y nagdatinga't kumain ng umaga
hanggang magsimula na ang handang programa

hapon matapos ang programa't mga ulat
ay nagliguan na ang mag-angkan sa dagat
malinis ang buhangin, walang maisumbat
ngunit may natanaw pa ring plastik na kalat

wala namang nakitang coke na boteng plastik
liban sa pulang takip, tatlo ang nahagip
ganito nga marahil sa lugar na liblib
di gaya sa Manila Bay sa plastik hitik

tinipon na lang ang ilang plastik na ito
sa basurahan inilagak na totoo
saanman may kalikasan, kumilos tayo
pamana sa sunod na salinlahi't mundo

- gregoriovbituinjr.
04.07.2024

* litratong kuha ng makatang gala sa isang dalampasigan, Abtil 6, 2024

Ang paskil

ANG PASKIL

habang nakasakay / sa dyip ay nakita
ang paskil sa gitnang / isla ng lansangan
nalitratuhan ko / sa selpon kamera

may pagkilos noon / ang mga babae
pagkat araw iyon / ng kababaihan
ako'y nakiisa't / lumahok sa rali

Abante Babae / yaong nakasulat
bagong samahan ba / yaong naitatag
o isang paraan / na masa'y mamulat

ngayon nga'y patuloy / sa pinapangarap
na sistemang bulok / ay ating mawaksi
at ginhawa'y damhin / ng kapwa mahirap

maitayo natin / ang bagong sistema
at isang lipunang / makataong tunay
na ang mamumuno'y / manggagawa't masa

habang nasa dyip nga'y / aking nalilirip
darating ang araw / masa'y magwawagi
kaya magsikilos, / at huwag mainip

- gregoriovbituinjr.
04.03.2024

* litratong kuha ng makatang gala habang nasa España, Marso 8, 2024

Sa ika-236 kaarawan ni Balagtas

SA IKA-236 KAARAWAN NI BALAGTAS

ako'y taospusong nagpupugay

sa dakilang sisne ng Panginay

sa kanyang kaarawan, mabuhay!

sa kanya'y tula ang aking alay

pawang walang kamatayang obra

ang nasa akin ay akda niya

una'y itong Florante at Laura

ikalwa'y Orosman at Zafira

salamat, O, Francisco Balagtas

inspirasyon ka sa nilalandas

tungo sa nasang lipunang patas

at asam na sistemang parehas

mabuhay ka, dakilang makata

kaya tula'y aking kinakatha

na madalas ay alay sa madla

lalo na sa dukha't manggagawa

- gregoriovbituinjr.

04.02.2024

* Francisco Balagtas (Abril 2, 1788 - Pebrero 20, 1862)